مقام معنوی حضرت نوح علیه السلام در قرآن کریم

حضرت نوح علیه السلام از جمله انبیا کرام علیهم السلام می باشد که در راه ترویج توحید و خداپرستی رنج بسیار کشید و در این راه چه بسیار آزارها و اذیت ها که ندید ،از منظر قرآن کریم  نوح علیه السلام رسولی است که ره آورد وی اولین کتاب آسمانی و نخستین شریعت را برای بشرُ رقم زد. از منظر کلام الله وحی علاوه بر رسالت نوح علیه السلام و دشوارهای که ایشان در راه رسالت کشیدند، و تهمت ها و ناسزاییهای که از طرف قوم خود متحمل شدند، مقامات معنوی ایشان را در نُه آیه بیان می کند که او را به عنون انسان نمونه برای تمامی ادوار بشر معرفی می کند.
یکی از ویژگی های حضرت نوح علیه السلام این است که خدواند تعالی درباره ایشان در سوره مبارکه صافات فرموده:"سَلامٌ عَلى‏ نُوحٍ فِی الْعالَمِین" درود بر نوح در میان جهانیان،این درود و سلام و این تعبیر بلند،در مورد هیچ پیامبری وارد نشده است.در مورد انبیا دیگر فقط به درود و سلام اکتفا شده است .
مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله علیه در تفسیر شریف المیزان در ذیل آیه سلام علی نوح فی العالمین می فرماید:
این سلامى که خداى تعالى به نوح داده تا روز قیامت، خود تهنیتى است مبارک و طیب که خداى تعالى از ناحیه تمامى امت‏هاى بشرى که در اثر مجاهدتها و دعوت نوح، از اعتقادات صحیح و اعمال صالح برخوردار شده‏اند، به نوح داده است. آرى آن جناب اولین کسى است که در بین بشر به دعوت توحید و مبارزه علیه شرک و آثار شرک که همان اعمال زشت است قیام نمود، و در این راه شدیدترین رنج‏ها و محنت‏ها را تحمل کرد، آنهم نه یک سال و دو سال بلکه نزدیک به هزار سال، آنهم نه با کمک کسى، بلکه خودش به تنهایى.
پس آن جناب به تنهایى در هر خیر و صلاحى که در بشریت تا روز قیامت رخ بدهد سهیم و شریک است. و در کلام خداى تعالى چنین سلامى به احدى داده نشده که این قدر وسیع باشد .
حضرت آیت الله جوادی حفظه الله تعالی در ذیل این آیه چنین می فرمایند:
معلوم می شود که نوح جایگاهی دارد که در آن ،از سلامت خاص الهی به طور مطلق برخوردار است؛ یعنی انسان کاملی است که از هر نقص و عیب سالم و مشمول سلام مطلق خداست و این سلام که از اسمای خاص خداوند است در حضرت نوح به این نحو ظهور کرده است که او در همه عوالم امکان، مظهر سلامت است. او نه تنها در دنیا و برزخ وقیامت سالم است، بلکه در عوالمی هم که پشت سر گذاشته، با سلامت بوده است. انسانی سالم است که در اندیشه از جهل محفوظ بوده و در عمل از قصور و تقصیر مصون باشد. اگر انسان مشمول سلام خداوند در همه عوالم باشد، معلوم می‏شود اسرار همه این عوالم را باید بداند .
نوح علیه السلام انسان کاملی است که هرگز نه در حوزه عقل نظری دچار جهل و وهم ، و نه در حوزه عقل عملی دچار غضب و شهوت شد. او در راه برقراری توحید و دعوت به یکتاپرستی هر آنچه توانست کوشش و تلاش نمود.شب و روز ، علنی و مخفی ، مردم را به سوی خداوند و حق و حقیقت فرا خواند ؛ و امروزه هر آنچه از توحید و دیگر معارف الهی بر روی زمین هست ، محصول زحمات حضرت نوح علیه السلام  می باشد و از این رو است وی را "شیخ الانبیا" و پدر دوم مردمان جهان می نامند.
برجستگی دیگر نوح علیه السلام این است که وی در ردیف "انبیای اولوالعزم" می باشد و لذا قرآن کریم در سوره مبارکه آل عمران درباره اصطفای ایشان می فرماید" إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِین"  به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برترى داده است. نوح علیه السلام افزون بر این آیه شریفه ،در ادعیه و زیارات بسیاری به نوح صفوه الله خطاب و تعبیر شده است، یعنی در بین بنی آدم که از کرامت برخوردارند ، او صفوه و خالص شده است.
ویژگی و مقام معنویِ دیگری که خداوند سبحان در قرآن برای حضرت نوح علیه السلام می شمارد مقامِ شکر و احسان ایشان می باشد . خداوند متعال درآیه 3 سوره مبارکه اسراء می فرماید:" ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکُور" ... راستى که او بنده‏اى سپاسگزار بود.
آیت الله جوادی آملی در مورد شکر می فرمایند:
شکر عبارت از اخلاص در توحید و عبادت است. وقتی انسان نعمتی را در جای خود صرف کند، شاکر آن نعمت است و این بدون خلوص در عبادت، به دست نمی‏آید. شکر کردن، تنها در محدوده زبان و در حدّ گفتن «الحمدلله» نیست. شکر، هم حیطه زبان و هم محدوده قلب و هم محور عمل را شامل می‏شود. عبد سپاسگزار کسی است که همه نعمتها را در همه مراحل، از آنِ خدا بداند و همه آنها را در راه خدا صرف کند. بر این اساس باید گفت که بدون خلوص در عبادت، رسیدن به مقام شکر محقق نمی‏شود. 
بنابراین انسان شکور، به مقام اخلاص در عبودیت می رسد و هرگز شیطان رجیم در وی چه در حوزه نظر و چه در حوزه عمل نفوذ نخواهد داشت." إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِین" ؛
دیگر ویژگی که در قرآن کریم به آن اشاره شده ، این است که حضرت نوح علیه السلام نخستین پیغمبر اولوالعزم بود که خداوند او را با کتاب و شریعتی جداگانه به سوی مردم زمان خویش مبعوث نمود." إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلى‏ نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِه..."  ما به تو وحى کردیم هم چنان که به نوح و پیامبران بعد از او وحى کرده‏ایم و همچنین " شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْک"  براى شما آیینى مقرر کرد، از همان گونه که به نوح توصیه کرده بود و از آنچه بر تو وحى کرده‏ایم..؛ خدواند متعالی به پنج شخصیت جهانی شریعت داد تا تاریخ حرکت بشر را رقم بزنند ، و پیام شریعت "أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیه"  یعنی اقامه دین و بر پا داشتن قانون الهی بجا قوانین مادی، و قدرت پیدا کردن احکام الهی هم در حوزه نظر و هم در حوزه عمل را به منصه ظهور بگذارنند؛ و لذا کتاب حضرت نوح علیه السلام نخستین کتابی است که مشتمل بر شرایع الهی بوده و شریعتش نیز نخستین شریعت بوده است و پیام نوح علیه السلام همانند دیگر پیام آوران الهی اقامۀ دین و احیا تفکر دینی در جامعه بوده است.
در آیه 13 شوری و163 نسا ، وحیی است از جانب خدوند متعال بر همة پیامبران پنجگانه، که عبارت است از برپایی آیین توحید و دوری از تفرقه. 
در برخی از روایت آمده است که نوح ، ابراهیم ، موسی ، عیسی و نبی اکرم ،پیامبرانی دارای شریعت بوده و هریک شریعت پیشین را نسخ کرده اند و ایشان سروران پیامبران و محور آنان می باشند. حضرت آیت الله سبحانی حفظه الله تعالی در مورد برداشت صاحب مجمع البیان  مرحوم طبرسی می فرمایند:
استدلال با این حدیث ، در صورتی صحیح است که ناسخ بودن را ، از آنِ چهار تای اخیر بدانیم نه همگی ، در غیر این صورت باید گفت: پیش از نوح نیز ، شریعتی بوده است که شریعت او آن را نسخ کرده است.
و در برخی روایات آمده است:
هر پیامبری که پس از نوح ، تا زمان ابراهیم آمده ، پیرو شریعت او بوده است و همچنین هر پیامبری که پس از ابراهیم تا زمان موسی آمده ، پیرو شریعت ابراهیم بوده است. 
ویژگی بارزی که تقریباً در تمامی آیات داستان حضرت نوح بیان می شود، و قرآن روی آن تاکید نموده ،شرح صدر و پایداری است که نوح علیه السلام در مقابل آزار و اذیت کفار از خود نشان داده است. ان شا الله در شیوه تبلیغی حضرت نوح و نحوه بر خورد قوم وی با او توضیح بیشتر خواهیم داد.